تاریخچه حزب

جرقه تشکیل
فضای تک قطبی پس از دوم خرداد 76 جمعی از سیاسیون که ترکیبی از وکلا، سفرا و وزرای سابق بودند را به این نتیجه رساند تا مشی سیاسی مبتنی بر میانه‌روی را در صحنه سیاسی کشور تقویت کنند. این ایده به خصوص پس از حوادث تلخ تیر ماه سال 78 و نیز قدرت گرفتن تندروهای برآمده از جریان سیاسی چپ، با جدیت بیشتری دنبال شد.
مهم‌ترین بنیانگذاران حزب اعتدال و توسعه عبارتند از: محمدباقر نوبخت، محمدرضا نعمت‌زاده، اکبر ترکان، فاطمه هاشمی رفسنجانی، محمود واعظی، حسین موسویان، سید احمد زرهانی، مرتضی محمدخان، محمدحسن تولایی و زهرا پیشگاهی‌فرد. چهره‌های مذکور پاییز سال 1378 پس از دیدار با آیت‌ا... اکبر هاشمی رفسنجانی و مشورت با وی  بر عملی‌کردن تصمیم‌شان جدی‌تر شدند.
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در این دیدار گفته بود: «اداره کشور با یک جناح فاجعه است و در عوض همه نیروهای معتدل در دو جناح باید متحد شوند تا توسعه سیاسی- اقتصادی را به پیش برند و ستون‌های نظام را تقویت کنند». هاشمی این سخنان را در دوره‌ای ابراز کرد که از یک سو حزب کارگزاران سازندگی نتوانسته بود در فضای سیاسی آن زمان جایگاه مناسبی پیدا کند و از سوی دیگر میدان، تندروهای نزدیک به جریان حاکم، در روزنامه هایشان، شدیدترین حملات را علیه هاشمی صورت می دادند.

حضور فاطمه هاشمی رفسنجانی در شورای مرکزی حزب، خود گویای میزان اعتقاد آیت‌ا... به اعتدال و توسعه‌ای‌ها بود.

بنیانگذاران حزب، پس از مشورت با هاشمی با روحانی هم مشورت می‌کنند و وی از این تصمیم بسیار استقبال می‌کند. درنهایت در آستانه برگزاری انتخابات مجلس ششم- اسفند 1378- اعتدال و توسعه رسماً تشکیل و محمدباقر نوبخت به عنوان دبیر کل آن انتخاب شد. دکتر حسن روحانی از همان ابتدای تشکیل حزب در نقش رهبر، همراهی زیادی با بنیان‌گذاران آن داشت. در اولین کنگره حزب که بهمن ماه سال 1382 برگزار شد، کاظم جلالی (نماینده شاهرود)، حمیدرضا حاج‌‌بابایی (نماینده همدان)، مرتضی بانک، غلامعلی دهقان و مرحوم دکتر حمیدرضایی قلعه، مرحوم علی‌اکبر آقائی مغانجوقی(نماینده سلماس) و عده‌ای دیگر از فعالان سیاسی اعتدالگرا به عضویت شورای مرکزی درآمدند. البته، کاظم جلالی و حمیدرضا حاجی‌‌بابایی پس از کمتر از 4 سال از حزب کناره‌گیری کردند که شرح آن در ادامه می‌آید. دکتر حمید رضایی قلعه نیز اوائل خرداد سال 1392، پس از طی یک دوره بیماری سخت، در مالزی درگذشت. از او به عنوان یکی از نیروهای فکری و فعال حزب یاد می‌شد. همچنین علی اکبر آقائی مغانجوقی نیز در فروردین‌ماه سال 1394 به دیار باقی شتافت.

می‌خواهم شاد زندگی کنم
اعتدال و توسعه با انتشار لیستی در انتخابات مجلس ششم، فعالیت حزبی‌اش را به صورت جدی آغاز کرد. در آن روزها عده‌ای حزب اعتدال و توسعه را بال راست و کارگزاران را بال چپ آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی تعبیر کردند. اما نگاهی به لیست انتخاباتی حزب نشان می‌دهد که اعتدال و توسعه از استراتژی هم این و هم آن استفاده کرده بود؛ به این معنی که تعدادی از چهره‌های معتدل جناح راست را در کنار جمعی از معتدل‌های چپی گرد هم آورده بودند. البته سرلیست هم کسی نبود جز آیت‌‌ا... هاشمی رفسنجانی.

«می‌خواهم شاد، سرافراز و در رفاه زندگی کنم». این شعار اصلی فهرست اعتدال و توسعه در انتخابات مجلس ششم بود که البته مشترکات بسیاری با فهرست جامعه روحانیت مبارز داشت. انتخابات مجلس ششم با پیروزی مطلق جریان چپ و اصلاح‌طلبان همراه بود، در انتخابات مذکور هاشمی هرچند پس از بازشماری آرا توانست در جمع 30 نفره تهران قرار بگیرد، اما از حضور در مجلس انصراف داد.
با وجود این، محمدباقر نوبخت توانست با رای قابل‌توجهی برای چهارمین بار از حوزه انتخابیه رشت وارد مجلس شود. او در مجلس ششم، فراکسیون اعتدال را به همراه جمعی از همفکرانش تشکیل داد.

در انتخابات ریاست‌جمهوری هشتم، اعتدال و توسعه از سیدمحمد خاتمی حمایت کرد. حمایتی که پررنگ نبود و از یک بیانیه فراتر نرفت. در این دوره حزب به آرامی، توسعه فعالیت‌ها و دفاتر استانی خود را دنبال می‌کرد.

 ایستگاه مجلس هفتم
در انتخابات مجلس هفتم (8 اسفند 82) این حزب چهره‌های بیشتری از شورای مرکزی خود را در فهرست تهران گنجاند. برای مثال در لیست تهران نام 4 نفر از اعضای شورای مرکزی اعتدال و توسعه به چشم می‌خورد؛ دکتر مجید قاسمی، دکتر زهرا پیشگاهی‌فرد، مرحوم دکتر حمید رضایی قلعه و غلامعلی دهقان. دبیرکل اما در انتخابات مجلس هفتم باوجود شانس بالای پیروزی از کاندیداتوری خودداری کرد تا فرصت بیشتری برای توسعه حزب در اختیار داشته باشد.

 سنگ‌تمام برای هاشمی رفسنجانی
مهم‌ترین فعالیت حزب که منجر به شهرت بیش از پیش آن شد به انتخابات ریاست‌جمهوری نهم برمی‌گردد. اعتدال و توسعه به عنوان اولین حزب سیاسی ایران، در نیمه دوم سال 83 رسما از هاشمی‌رفسنجانی برای شرکت در انتخابات نهم دعوت به عمل آورد. این در حالی بود که حتی کارگزاران هم به فکر گزینه‌ای غیر از آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی بود؛ این گزینه کسی نبود جز میرحسین موسوی.
مهرماه 84 محمد عطریانفر از چهره‌های اصلی کارگزاران به روزنامه ایران گفته بود که حزبش به دنبال میرحسین موسوی است. کارگزاران در ادامه با نیامدن موسوی، چاره‌ای جز حمایت از هاشمی نداشت.
روزنامه ایران 17 شهریور ماه 1383 صفحه اول خود را به تصاویری از میرحسین موسوی، اکبر هاشمی رفسنجانی و علی‌اکبر ولایتی اختصاص داد. روزنامه ایران در گزارش خود اظهاراتی از حمیدرضا ترقی و سیدحسن خمینی را در دعوت از علی‌اکبر ولایتی و میرحسین موسوی برای کاندیداتوری منتشر کرده بود. غلامعلی دهقان، سخنگوی دفتر سیاسی اعتدال و توسعه نیز در این گزارش با بیان اینکه هاشمی رفسنجانی برآیند معتدلین جناح‌های سیاسی کشور است، کاندیداتوری وی را ضروری عنوان کرده بود.
پس از اعلام کاندیداتوری هاشمی‌رفسنجانی در اردیبهشت 84 محمدباقر نوبخت، سخنگوی ستاد انتخاباتی وی شد. جلوداری این حزب نسبت به دو تشکیلات دیگر درون گفتمانی و نزدیک به هاشمی رفسنجانی یعنی حزب کارگزاران سازندگی و حزب اسلامی کار باعث شد که نقش‌آفرینی حزب اعتدال و توسعه بیشتر به چشم آید.
هاشمی رفسنجانی در انتخابات سال 84 نتوانست بر رقیب خود، محمود احمدی‌نژاد غلبه کند و این آغاز دور جدیدی از حیات سیاسی حزب اعتدال و توسعه بود. اعتدال و توسعه در مقطع 84 تا 88 یکی از احزاب اصلی منتقد محمود احمدی‌نژاد به‌خصوص در حوزه مسائل اقتصادی بود؛ دبیرکل و سخنگوی دفتر سیاسی حزب همیشه انتقاداتی برای مطرح کردن داشتند. در این 4 سال حزب به صورت مستمر جلسات شورای مرکزی را برگزار می‌کرد.

 جداشدگان
حسن روحانی در سال‌های 85 و 86 بیشترین حملات انتقادی را متوجه دولت احمدی‌نژاد کرد. نوبخت نیز دیدگاه‌های انتقادی حزب را مطرح می‌کرد. نظر برخی تحلیلگران سیاسی این بود که این انتقادات عمدتاً با هدف زمینه‌سازی برای فتح مجلس هشتم و کاندیداتوری حسن روحانی انجام می‌گیرد. حتی شنیده می‌شد که روحانی قرار است سرلیست حزب اعتدال و توسعه و نیز اصلاح‌طلبان برای انتخابات هشتم باشد. گفته می‌شود هاشمی رفسنجانی نیز خواهان حضور جدی حسن روحانی در انتخابات مجلس هشتم بوده است. با وجود این حسن روحانی و محمد باقر نوبخت، با عدم کاندیداتوری خود در انتخابات مجلس هشتم، نشان دادند که انتقادات‌شان از دولت، تبلیغات برای انتخابات نیست.

انتقادات تند روحانی و نوبخت برای حزب البته کم‌هزینه نبود. این انتقادات سبب شد که حزب در آستانه انتخابات مجلس هشتم، فشارهای سختی را متحمل شود. در همین ایام بود که 4 نفر از اعضای این حزب، که دو نفر از آنان جزو بنیانگذارانش به حساب می‌آمدند، همزمان با ایام نام‌نویسی برای انتخابات مجلس هشتم با انتشار بیانیه‌ای، همقطارانشان را به خروج از مشی اعتدال و چرخش به سمت اصلاح طلبان متهم کرده و با اعلام استعفای خود، راهشان را اعتدال و توسعه جدا کنند. کاظم جلالی نماینده شاهرود،حمیدرضا حاجی‌بابایی نماینده همدان، محمدجواد ایروانی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجید قاسمی رئیس اسبق بانک مرکزی، امضاکنندگان این بیانیه بودند.
بعدها از میان این 4 نفر، جلالی رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شد و حاجی‌بابایی نیز صندلی وزارت را گرفت.

 مجلس هشتم
به پیشنهاد مرحوم رضایی‌قلعه و با استقبال شورای مرکزی، سیدمحمود دعایی که در آن زمان به تأکید بر مشی اعتدالی شناخته می‌شد به عنوان سر لیست فهرست اعتدال و توسعه، در انتخابات مجلس هشتم انتخاب شد.
سایر اعضای فهرست اعتدال و توسعه عبارت بودند از: مجید انصاری، سیدمحمد میرمحمدی، اسحاق جهانگیری‌، بهزاد قره‌یاضی، سیدرضا اکرمی، عباسعلی زالی، ابوالفضل حسن‌بیگی، علی عباسپور‌، سهیلا جلودارزاده، نیره اعظم خوش‌خلق سیما، فاطمه کروبی، الهام امین‌زاده، رسول منتجب‌نیا، عادل آذر، مسعود سلطانی‌فر، محمدرضا راه چمنی، محمد اشرفی اصفهانی، حسین مظفر، الیاس حضرتی، وحید محمودی، اسدالله کیان ارثی، اسماعیل گرامی‌مقدم، رضا طلایی‌نیک، حسین میرمحمد صادقی، علیرضا محجوب، علی‌اکبر سیبویه، سلمان صفوی، امیررضا خادم و علی فتح‌الله‌زاده‌.
این حزب توانست در انتخابات مجلس هشتم، چند نفر از افراد لیست خود را از شهرستان‌ها به مجلس بفرستد؛ از جمله علی‌اکبر آقایی مغانجوقی(نماینده سلماس) و سید نجیب حسینی(نماینده مینودشت و کلاله) دو عضو شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه بودند که به مجلس هشتم راه یافتند.

 ایستگاه 88
اعتدال و توسعه در انتخابات سال 88 پس از عدم حضور نامزد اختصاصی خود- حسن روحانی- در کنار اصلاح‌طلبان از میرحسین موسوی حمایت کرد. این حزب اما پس از اعلام نتایج انتخابات بلافاصله راه خود را از سایرین جدا کرد و از آنجا که خود را در چارچوب نظام تعریف می‌کرد و به آن وفادار بود، نتیجه انتخابات را پذیرفت. اعتدال و توسعه اما فعالیت‌هایش را به حداقل رساند به‌طوری که به گفته سخنگوی دفتر سیاسی حزب در سال 89 فقط چراغی روشن بوده است.

 از رکود تا پیروزی
 بعد از انتخابات 88 که فعالیت احزاب در کشور با رکود جدی مواجه شد، اعتدال و توسعه نیز به حالت نیمه‌فعال درآمد. این حزب حتی برای انتخابات مجلس نهم فهرستی ارائه نکرد. جلسات حزب اما از سال 91 مجددا فعال شد. غلامعلی دهقان، سخنگوی دفتر سیاسی اعتدال و توسعه برای اولین بار در آبان 91، در کنفرانس خبری در نمایشگاه مطبوعات خواهان حضور حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری 92 شد. او تأکید کرد که اجرای استراتژی جذب حداکثری مطرح شده از سوی رهبری توسط حسن روحانی به بهترین شکل ممکن می‌تواند تحقق یابد. دهقان در شرایطی که کمتر کسی حضور حسن روحانی در انتخابات را جدی می‌گرفت، بارها بر ضرورت حضور روحانی تأکید می‌کرد. روزنامه کیهان در دی 91 از روشن شدن چراغ انتخاباتی حسن روحانی توسط اعتدال و توسعه سخن گفت.

سخنگوی دفتر سیاسی اعتدال و توسعه در آخرین هفته اسفند 91 نیز از قطعی‌شدن حضور روحانی در صحنه انتخابات خبرداد که این بار با بازتاب‌های گسترده بین‌المللی نیز همراه شد. در ادامه اعضای شاخص اعتدال و توسعه کلیدی‌ترین مسئولیت‌ها در ستاد روحانی را از آن خود کردند. محمد رضا نعمت‌زاده رئیس ستاد، اکبر ترکان قائم‌مقام ستاد و محمدباقر نوبخت سخنگوی ستاد حسن روحانی بوده‌اند. علاوه بر این افراد، محمود واعظی و مرتضی بانک هم در حلقه اول یاران حسن روحانی حضور دارند.

اعتدال و توسعه پس از 14 سال، مزد مشی اعتدالی خود را گرفت. این حزب به کمک رهبری خود توانست بر مشکلات فراوان فائق آید و خود را از گردنه‌های دشوار فضای سیاسی ایران در سال‌های اخیر به سلامت عبور دهد. از این پس باید شاهد حضور تمام قد این حزب در عرصه سیاسی و مدیریتی کشور باشیم.

اعتدال و توسعه برای دیگر فعالان سیاسی از جمله کسانی که به دنبال فعالیت حزبی در کشور هستند درس‌هایی بزرگ دارد. این حزب دولت‌ساخته نبود بلکه به تشکیل دولتی برآمده از گفتمان خود کمک کرد. اعتدال و توسعه قواعد بازی در فضای سیاسی ایران را به خوبی شناخت، به آنها احترام گذاشت و با وجود فشارهای درون‌حزبی و برون‌حزبی از این قواعد عبور نکرد. اینها بخشی کوچک از درس‌هایی است که حتی رقبای آینده حزب اعتدال و توسعه نباید آنها را فراموش کنند.